خانواده از دیدگاه فقه و حقوق اسلامی

علمای علم الاجتماع و جامعه شناسان بر این باورند که ملت درست همچون یک فرد است. همه نوامیس فردی در یک جامعه و ملت حکمفرماست. یک ملت همانند یک فرد می میرد و زنده می شود. هر فردی زمانی، کودک است و زمانی به بلوغ می رسد، جامعه نیز چنین است، گاهی دوران کودکی را می گذراند و گاهی دوران بلوغ و رشد را، فرد می خوابد ملت نیز به خواب می رود، مهم ترین عامل پیشرفت در جامعه ریشه در فرد و خانواه دارد. نهاد خانواده تشکیل دهندة جامعه ای بزرگ است، حال آنکه خود، جامعة کوچکی است. اگر نهاد خانواده صالح و سالم نباشد جامعه صالح و سالم نیست. اگر استخر بزرگی را در نظر بگیریم که از جویبارها آب سالم و بهداشتی داشته باشد، طبیعی است که استخر مورد اعتماد همگان خواهد بود و آب آن مایه حیات و زندگی، اما اگر بعضی از جویبارها مسموم باشند و غیر بهداشتی، همه آن استخر را از اعتبار و اعتماد می اندازد و دانایان هر چه تشنه باشند به آسانی از آن آب نمی نوشند، خانواده نیز چنین برنامه‌ای دارد.

جویبار خانواده ها پدید آورندة استخر عظیم جامعة شهری و روستایی است. مدرسه ها، دانشگاه‌ها، کارگاه‌ها و کارخانه ها و همه مراکز اجتماعی از خانواده پدید می آیند. نهاد خانواده به منزلة سرزمینی است که بذر جامعه در آن پاشیده می شود اگر سرزمین مستعد و مهیا باشد بذرها پرورش می یابند و به کمال می رسند اگر نامساعد باشد، رشد و کمالی وجود ندارد.

از آنچه تاکنون گفته شد نتیجه می گیریم که برای ساختن جامعه ای سالم و ایده‌آل باید خانواده را آن گونه بسازیم که دین مبین اسلام به ما دستور می دهد. در اسلام برای سعادت دنیا و آخرت انسان برنامه های ارزشمندی ارائه شده است.

در کتاب خانواده، هم بحث حقوق مطرح است و هم بحث اخلاق. افزون بر اینها فضایل انسانی چون ایثار و از خودگذشتگی، آموزش، تربیت، نظارت و مسئولیت نیز از امهات مباحث به شمار می آیندو به تعبیری جامع، خانواده محیط انسان سازی است. لذا باید از تحکم و زورگویی و استبداد رأی و بدآموزی در محیط خانواده پیشگیری کرد و محیط خانواده را محیط صفا و محبت و مهر و عطوفت و ایثار و از خودگذشتگی دانست. اسلام نخستین مکتبی است که ریشة سعادت و تکامل، سقوط و اضمحلال جامعه را در خانواده می داند، از این رو، برای افراد خانواده دستورهای جالب و جامعی می دهد و مسئولیت های همه افراد را در حکم وظیفه بیان می کند که همه آنها را با دید آینة فقه و حقوق پاک اسلامی نگریست و بدانها عمل کرد.

این کتاب به مسائل مهمی چون اصل نکاح و اهمیت آن، تشکیل خانواده و زوجین، فرزندان، مسائل مالی و اقتصادی خانواده از قبیل مهریه و نفقات و مسائل تربیت و سرپرستی مثل حضانت و احکام اولاد و فرزندان و مسائل اخلاقی خانواده، موضوع لعان و نشوز (عدم تمکین زن) و رعایت حقوق زن و مرد و اقسام طلاق و تفاوت دیدگاه‌ها پرداخته است.