قاعده های فقهی

قواعد فقهی قاعده‌هایی هستند که در طریق استفاده‌ی احکام قرار می‌گیرند، لکن نه به طریق واسطه بلکه به طریق انطباق و تطبیق مانند انطباق کلی طبیعی بر افرادش. مجموع قواعد فقهی را می‌توان به پنج قسم تقسیم کرد:

اول؛ قواعدی که در تمام ابواب فقه به حسب مدلول جاری است مگر این که مانعی از آن جلوگیری کند. از این قواعد است: قاعده‌ی «لاضرر» و قاعده «لاحرج» که به نام قواعد عامه نامیده می‌شوند.
دوم؛ قواعدی که به باب معاملات به معنای اخص اختصاص دارد و درغیر آن جاری نیست، مثل قاعده‌ی «تلف در زمان خیار»، قاعده‌ی «مایضمن و مالایضمن» و قاعده‌ی «امین ضامن نیست».
قواعدی که اختصاص به ابواب عبادات دارد، مثل قاعده‌ی «لاتعاد» و قاعده‌ی «تجاوز و فراغ» و مشابه آن.
چهارم؛ قواعدی که به معاملات به معنای اعم اختصاص دارد، مثل قاعده‌ی «طهارت» و غیر آن.
پنجم؛ قواعدی که برای کشف موضوعات خارجی است که تحت ادله‌ی احکام قرار می‌گیرند، مانند «حجیت بینه» و «حجیت ذوالید».

و به طور خلاصه قاعده‌های فقهی مشتمل بر دو امر است: 1) اثبات حکم شرعی فرعی تکلیفی یا وضعی عام یا نفی آن، 2) شیوع آن در جمیع ابواب فقه یا ابواب مسایل مختلف فقهی مانند قضا؛ البته ممکن است برخی از این قاعده‌ها به یک معنا قاعده اصولی هم باشد. در این کتاب به بیست و پنج قاعده‌ی فقهی اشاره شده است، که در دانشگاه به ترتیب سر فصل‌ها و در حد ظرفیت دانشجویان مورد تدریس قرار گرفته است.